U obrazloženju Nacrta navodi se da je jedan od razloga za njegovo usvajanje usklađivanje sa Odlukom Ustavnog suda Republike Srpske broj U-74/18 od 30. oktobra 2019. godine kojom su odredbe člana 21. Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o premjeru i katastru Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 62/18), a koje se odnose na dopunu osnovnog teksta Zakona sa novim članom 185a, utvrđene kao neustavne. Član 185a glasio je: „Postupak osnivanja katastra nepokretnosti koji je počet prije stupanja na snagu ovog zakona, okončaće se u postupku osnivanja katastra nepokretnosti u skladu sa ovim zakonom.“ Ustavni sud je odlučio da je zakonodavac ovakvim normiranjem postupio suprotno načelu vladavine prava, te je ova odredba proglašena neustavnom. 

Republička uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove je izvršila analizu primjene tog zakona u praksi, nakon čega je donesen zaključak da je neophodno izvršiti određene intervencije u važećim zakonskim rješenjima.

Kao drugi razlog za donošenje ovog zakona navodi se potreba da se precizno definiše sistem masovne procjene vrijednosti nepokretnosti, s obzirom na to da je 2017. godine uspostavljen Registar cijena nepokretnosti, a koji predstavlja osnov za istraživanje tržišta nepokretnosti. Tako se ovim zakonom masovna procjena vrijednosti nepokretnosti definiše kao postupak određivanja vrijednosti svih nepokretnosti na području RS, na određeni datum, korištenjem standardizovanih metoda, uzimajući u obzir sve podatke na tržištu nepokretnosti koje se posmatra.

Ovim izmjenama i dopunama preciznije se definišu i odredbe Zakona koje se odnose na: polaganje stručnog ispita koji polažu lica geodetske, poljoprivredne i šumarske struke za poslove katastarskog klasiranja, bonitiranja i komasacijsku procjenu zemljišta, odnosno organ pred kojim se polaže stručni ispit, uslovi za polaganje stručnog ispita, te utvrđivanje visine naknade za polaganje stručnog ispita. Naknade su utvrđene u iznosu od 1.000 KM za visoku stručnu spremu, 700 KM za srednju stručnu spremu, za popravni ispit visoke stručne spreme – 500 KM, te za za popravni ispit srednje stručne spreme – 350 KM. Predlaže se i da Vlada RS donosi Uredbu o visini naknade za članove Komisije pred kojom se polaže stručni ispit, kao i da se ta naknada isplaćuje sa računa posebne namjene Republičke uprave za geodetske i imovinsko-pravne poslove.

U odnosu na važeći zakon, propisuje se širi djelokrug geodetskih radova koje geodetske organizacije mogu da izvode. To su, pored postojećih, izrada geodetskih podloga u inženjersko-tehničkim oblastima za koje se ne izrađuje glavni projekat i realizacija projekata geodetskog obilježavanja u oblasti urbanističkog planiranja i inženjersko-tehničkim oblastima, što  bi trebalo imati pozitivan utjecaj na rad geodetskih organizacija.

Kada su u pitanju uslovi za obavljanje geodetskih radova, pooštravaju se isti koji se tiču stečenog radnog iskustva u obavljanju geodetskih radova. Tako je sada za sticanje geodetske licence prvog reda potrebno pet umjesto tri godine relevantnog radnog iskustva, a za sticanje licence drugog reda potrebno je relevatno radno iskustvo od najmanje dvije godine, odnosno tri (ako se radi o licu koje ima završene studije u trajanju od dvije umjesto četiri godine ili završen prvi ciklus studija od 180 ECTS bodova umjesto 240 ECTS bodova). Prilikom dostavljanja dokaza o ispunjenosti uslova za sticanje licence pored potvrde o stečenom radnom iskustvu, dostavlja se i dokaz o tome da je geodetska organizacija obavljala poslove geodetskih radova u vrijeme kada je lice u njoj steklo radno iskustvo.

Dalje, ovim zakonom se definiše da se svakim glavnim projektom utvrđuju i dodatni uslovi u smislu broja izvršilaca i geodetsko-tehničke opremljenosti u zavisnosti od složenosti, vrste i obima radova predviđenih glavnim projektom, kao i postavljenih rokova za njihovu realizaciju (pored minimalnih uslova propisanih važećim Zakonom, koje treba da ispunjava geodetska organizacija za realizaciju poslova definisanih glavnim projektom).

Jasnije se definišu i načini oduzimanja geodetskih licenci i licenci za rad koje se izdaju licima geodetske struke i geodetskim organizacijama za obavljanje geodetskih radova, kao i period na koji se oduzimaju navedene licence, te je propisano da se obavljanje geodetskih radova može zabraniti na period od tri mjeseca do tri godine.

Umjesto dosadašnjeg centralnog registra, ovim zakonom se definiše da Republička uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove (u daljem tekstu: Uprava) vodi dva registra - Registar o geodetskim organizacijama kojima je izdata licenca za rad i geodetskim organizacijama kojima je oduzeta licenca za rad, te o licima geodetske struke zaposlenim u geodetskim organizacijama kojima je izdata licenca za rad i Registar o izdatim i oduzetim geodetskim licencama prvog i drugog reda.

Dalje, za razliku od važećeg zakonskog rješenja, prema kome su tehničku kontrolu glavnog projekta za izvođenje definisanih geodetskih radova (osnovnih geodetskih radova, katastarskog premjera, osnivanja i obnove katastra nepokretnosti, premjera vodova i osnivanja katastra vodova i sl.) vršile Uprava ili geodetska organizacija koju odredi investitor, predlaže se da navedeni poslovi budu u isključivoj nadležnosti Uprave.

Kada su u pitanju nadležnosti Uprave, ovim zakonom se propisuje niz dodatnih nadležnosti Uprave. Između ostalog, utvrđuje se da Uprava putem nadležne organizacione jedinice vrši pregled i kontrolu izrade geodetskih podloga, pregled i kontrolu izvođenja geodetsko-tehničkih radova i izrade geodetskih podloga za potrebe urbanističkog planiranja i izrade prostorno-planske i projektne dokumentacije. Također, propisuje se ovlaštenje direktora Uprave da donosi Pravilnik o vršenju kontrole rada geodetskih organizacija.

Izmijenjene su i odredbe o postavljanju privremenog zastupnika u postupcima izlaganja na javni uvid podataka o nepokretnostima i utvrđivanju prava na nepokretnostima, koje sprovode komisije za izlaganje. Važećim zakonom predviđeno je da komisija za izlaganje odredi privremenog zastupnika licu čije je prebivalište, odnosno boravište nepoznato, ukoliko se protiv tog lica vodi postupak, kao i licu koje je pojedinačno pozvano radi učešća u postupku izlaganja podataka, ali se nije odazvalo pozivu, niti je svoj izostanak opravdalo. Troškovi angažovanja privremenih zastupnika u navedenim postupcima finansiraju se po Tarifi o naknadama i nagradama advokata, iz sredstava Svjetske banke za osnivanje jedinstvene evidencije o nepokretnostima i sredstava Uprave.

Predlagač je mišljenja da zbog ograničenih sredstva namjenskog računa Uprave, kao i kreditnih sredstava Svjetske banke za osnivanje jedinstvene evidencije o nepokretnostima, treba drugačije regulisati ovo pitanje. Ovim zakonom se tako predlaže da komisija za izlaganje u navedenim slučajevima za privremenog zastupnika umjesto advokata odredi diplomiranog pravnika sa položenim stručnim ispitom koji je zaposlen u organu jedinice lokalne samouprave na čijoj teritoriji se izlažu podaci o nepokretnostima i utvrđuju prava na tim nepokretnostima, a troškove zastupnika snosi jedinica lokalne samouprave na čijoj teritoriji se izlažu ti podaci.

Dopunjene su i odredbe o zabilježbi, kao jednoj od vrsta upisa u katastar nepokretnosti. Zabilježba je upis kojim se u katastar nepokretnosti upisuju činjenice koje su od značaja za zasnivanje, izmjenu, prestanak ili prenos stvarnih prava na nepokretnostima, koje se odnose na ličnost imaoca prava, na samu nepokretnost ili na pravne odnose povodom nepokretnosti. Zabilježbom se vrši upis činjenica koje se odnose na lična stanja imaoca prava, prvenstveni red za budući upis,  pokretanje spora za utvrđivanje prava na nepokretnosti i dr. Kako su važeće odredbe propisa koje regulišu upis zabilježbi odredbe opšteg karaktera, ovim izmjenama i dopunama zakona pristupilo se preciznijem i jasnijem definisanju uslova i postupka upisa. Sada se definiše zabilježba spora i upravnog postupka.

Ova zabilježba je upis kojim se čini vidljivim postupak koji se vodi povodom određenog stvarnog prava pred sudom ili nadležnim organom uprave, čiji bi ishod mogao na neki način utjecati na to pravo. 

Prijedlog za zabilježbu spora može podnijeti lice koje smatra da mu je povrijeđeno stvarno pravo i to nadležnoj područnoj jedinici Uprave, a uz prijedlog dostavlja sljedeću dokumentaciju: kopiju tužbe, dokaz da je tužba podnesena nadležnom sudu i dokaz da je stranka aktivno legitimisana za podnošenje prijedloga za zabilježbu spora. Dalje, definiše da se protiv rješenja kojim se nalaže upis zabilježbe spora i upravnog postupka u javnu evidenciju ne može izjaviti žalba, ali da se može pokrenuti upravni spor kod nadležnog suda u roku od 30 dana od dana dostavljanja rješenja. Nadležni sud odluku je dužan donijeti po hitnom postupku. Definiše se takođe da navedena rješenja predstavljaju osnov za donošenje rješenja o upisu zabilježbe spora i upravnog postupka u javnu evidenciju. 

Još jedna novina je i mogućnost da imalac prava, izuzetno, može da podnese zahtjev za okončanje postupka osnivanja katastra nepokretnosti za njegove nepokretnosti iz okvira izlaganja cijele katastarske opštine i prije roka određenog u javnom oglasu, ukoliko je za te nepokretnosti, kao i za nepokretnosti koje sa njima graniče doneseno odgovarajuće rješenje, uz obavezu plaćanja troškova tog postupka u iznosu od 5.000 KM po jednoj parceli na račun posebne namjene Uprave.